Een hart van steen

1. Titel: Een hart van steen

Auteur: Renate Dorrestein

Eerste druk: 1998

2.A. Aantal bladzijden: 235 bladzijden

B. Soort werk: o een romano een toneelstuko een gedichto een kort verhaalo een novelleo een biografieo een autobiografie

C. Literaire stroming: Moderne Nederlandse stroming

3.A. De schrijver van het boek: o maakt deel uit van het boek

o staat erbuiten

B. Het verhaal is geschreven in de o ik-vorm

o hij / zij-vorm

o alwetende vorm

C. De tijd verloopt  o chronologisch

o niet chronologisch

D. Hoeveel tijd verloopt er tussen de eerste en laatste bladzijde? Er zit ongeveer 25 jaar tussen de eerste en laatste bladzijde

E. Het verhaal is verdeeld in o hoofdstukken

   o delen

F. Ruimte (waar speelt het verhaal zich af?): geef een korte beschrijving (indien relevant, ook van de tijd waarin het verhaal zich afspeelt)

Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in het huis ouderlijk huis van Ellen aan de Lijsterlaan,Een belangrijk ruimte in dit huis is de kelder, want wanneer Ellen thuis kwam van een wandeling met haar hond en haar broertjes, zus en vader en moeder dood aantreft . Ze kan Carlos, haar jongste broertje nog redden en Ellen sleept hem mee naar de kelder en blijven daar wachtend op hulp.Wanneer ze weer teruggaat naar haar ouderlijk huis durft ze eerst ook niet terug naar de kelder, maar later gaat ze toch wel naar de kelder, en ziet ze dat er niks veranderd is in die 25 jaar. Uiteindelijk sluit ze hier haar verleden af.

4.A. Omschrijf de thematiek in max. 15 woorden: Het thema van het boek is jeugdtrauma en postnatale depressie Door wat Ellen heeft meegemaakt zal het voor Ellen erg moeilijk zijn om nog normaal verder te kunnen leven, je kunt hier dus spreken van een trauma.Een ander thema is postnatale depressie, want doordat Margje een postnatale depressie kreeg is dit hele verhaal gebeurd.

B. Noem de motieven: De naam Ida, het jongste dochtertje van Frits en Margje heet namelijk Ida,Doordat Ida geboren is Margje in een depressie terecht gekomen, en is uiteindelijk het hele verhaal gebeurd. Ik vind dat Ida dus een belangrijke rol speelt in het verhaal. Wanneer Ellen zelf in verwachting is van haar kindje besluit ze om het Ida te noemen.Postnatale depressie, doordat Margje van Bemmel in een depressie kwam is het zo ver gekomen dat ze haar kinderen heeft vermoord.

C. Verklaar de titel (en eventueel de ondertitel): Je kunt de titel op meerdere manier verklaren;-  De grafsteen waaronder de familieleden van Ellen liggen. De grafsteen is in de vorm van hart.-  Door wat Ellen heeft meegemaakt zou je kunnen zeggen dat ze een stenen hart heeft gekregen, een ijskoud hart. Ze probeert alle ellende te verproppen en wil graag alles vergeten. Daardoor reageert ze op anderen vaak kortaf.-  Je zou ook kunnen zeggen dat de moeder van Ellen een stenen hart heeft, omdat ze haar kinderen zoiets heeft aangedaan.

D. Noem het motto: Noem mij, noem mij, spreek mij aan,o, noem mij bij mijn diepste naam.Dit motto betekend dat Ellen op een gegeven moment wil dat Ida niet meer Ida genoemd wordt, maar Ida-Sophie, dit is haar diepte naam, haar echte naam.NEELTJE MARIA MIN’Mijn moeder is mijn naam vergeten’Dit motto betekent dat op de dag dat Margje haar kinderen ging vermoorden Ellen een wandeling aan het maken was met haar hond.Doordat Margje veel haast had, is ze Ellen helemaal vergeten. Margje was haar naam vergeten.

5.A. De auteur is geboren in: 25 januari 19954 gestorven in (?):-

B. Noem relevante biografische gegevens van de auteur:

(maak gebruik van secundaire literatuur)

Renate Dorrestein werd op 25 januari 1954 in Amsterdam geboren. Ze groeide op in een rooms-katholiek gezin. Haar vader was advocaat, haar moeder voor haar huwelijk onderwijzeres. Al op de lagere school begon ze met schrijven. In 1972 behaalde Renate haar gymnasiumdiploma aan het Keizer Karel College in Amstelveen, waarna ze besloot niet te gaan studeren, maar te gaan werken. Ze werd verslaggeefster bij het weekblad Panorama en reisde daarvoor de hele wereld af. In 1977 verliet ze dit tijdschrift en werkte in de daaropvolgende jaren voor verschillende andere bladen, waaronder Opzij, Viva en De Tijd. In deze periode was de Tweede Feministische Golf in Nederland op z’n hoogtepunt. Met haar columns en artikelen beoogde Dorrestein de wereld wakker te schudden en te provoceren. Ook hielp zij in 1986 de Anna Bijns Stichting op te richten, die elke twee jaar een speciale prijs uitlooft voor ‘de vrouwelijke stem in de letteren’.De zelfmoord van haar zusje in 1979 heeft op haar persoonlijkheid en haar schrijverschap een enorme invloed gehad, net als later de ziekte ME, die haar ruim tien jaar lang het leven moeilijk maakte.

6. Geef een korte kernachtige samenvatting. Ellen is het derde kind van het gezin van Bemmel. Wanneer het vijfde kind Ida wordt geboren, raakt Margje van Bemmel, de moeder, langzaam in een depressie. Margje gelooft namelijk dat de duivel in Ida zit. Uiteindelijk vermoordt Margje haar hele gezin, op Ellen na, want wanneer Margje haar gezin vermoordde was Ellen de hond Orson aan het uitlaten. Margje is Ellen ‘vergeten’.  Wanneer Ellen ongeveer een uur later thuis kwam, kon ze alleen haar broertje Carlos nog redden. Ellen sleept haar broertje me naar de kelder en daar blijven ze wachtend op hulp. Uiteindelijk vind Bas Veerman, een werknemer die werkt bij het bedrijf van het gezin van Bemmel, Carlos en Ellen. Hij belt direct de politie.Ellen en Carlos komen uiteindelijk in internaat  de Eenhoorn terecht.Carlos wordt er vrij snel geadopteerd door een gezin. In de tijd van het internaat krijgt Ellen stemmen in haar hoofd van Kester en Billie, en ook gaat ze geesten zien van haar broer en zus.Ze koop vijfentwintig jaar later komt Ellen weer terug in de kelder, waar ze al die tijd met Carlos heeft zitten wachten op hulp.Ze denkt na over haar verleden en komt er uiteindelijk achter dat haar moeder haar gewoon is ‘vergeten’ te vermoorden. Op dat moment ‘sterven’ Kester en Billie in haar hoofd, en sluit ze haar verleden af.

Eventuele hulp:

a. Wie is /zijn de hoofdpersoon/personen? Ellen van Bemmel, dit is de ik-persoon, ze is 12 wanneer het hele verhaal gebeurd.Ellen is een slim meisje, ook is ze erg zorgzaam en behulpzaam. Ze was best wel op zichzelf, ze was het liefst met haar hond Orson.Wanneer haar moeder bijna het hele gezin heeft uitgemoord, heeft Ellen een trauma. Ze wordt  erg hard. Ze gaat naar verschillende psychiaters, maar dat levert eigenlijk niet veel op.Op een gegeven moment gaat Ellen geesten zien van Kester en Sybille. Ze vertellen wat ze moet doen, anders zullen Kester en Sybille voorgoed sterven. Ze doet alles wat Kester en Sybille zeggen, omdat ze erg bang en onzeker is.Aan het einde van het boek laat ze haar familieleden los, en gaat ze haar eigen leven leiden, ze is nu een jaar of 37.

Margje van Bemmel, dit is de moeder van Ellen, en de vrouw van Frits van Bemmel. Ze heeft een erg gelukkig leven.Maar bij de komst van Ida veranderd Margje, ze denkt namelijk dat Ida door de duivel wordt bezeten. Ze probeert de duivel uit Ida te krijgen. Uiteindelijk krijgt ze hierdoor een postnatale depressie, en vermoordt ze haar kinderen. Frits van Bommel, de vader van Ellen, en de man van MargjeFrits is een lieve echtgenoot, en houd heel erg van zijn kinderen.Hij heeft zijn eigen bedrijf namelijk een knipselbureau, hij werkt erg hard. Op een gegeven moment richt hij alleen nog maar aandacht op zijn vrouw, omdat die langzaam in een depressie terecht komt.Hij wordt op een gegeven moment zo wanhopig van zijn vrouw dat hij haar verkracht. Hier heeft hij later erge spijt van.Hij heeft helemaal niks doorgehad dat zijn vrouw een moord wilde plegen.Billie van Bemmel, ze wordt ook wel Sybille genoemd. Ze is de oudste van de kinderen. Ze zit in de puberteit en is erg met haar uiterlijk bezig. Maar toch neemt ze wel de verantwoordelijke taken op haar. Wanneer Billie in Ellen’s hoofd zit, mag Ellen Billie niet zo. Ze is namelijk dan alleen nog maar met haar zelf bezigKester van Bemmel, hij is de ene oudste van de kinderen. Hij vind erg leuk om met zijn handen te werken, hij is dan ook niet zo goed op school. Wanneer Kester in Ellen’s hoofd zit, vindt Ellen dit soms wel handig, hij geeft haar namelijk aanwijzingen wanneer ze iets met haar handen moet doen.Carlos van Bemmel, dit is de ene jongste van het kinderen. Het is een jongetje die op alles een antwoord wil weten. Soms wordt Ellen hier best wel gek van.Wanneer hij kokend water over zich heen krijgt ondergaat hij een operatie. Na de operatie is hij erg stil en teruggetrokken. Ook heeft hij veel brandwonden, hierdoor wordt hij erg onzeker.Hij overleeft het samen met Ellen. Nadat het hele drama is gebeurd wordt hij door een gezin geadopteerd. Hij veranderd later zijn naam in Michiel Kamphuis.Ida-Sophie van Bemmel, het jongste kind van het gezin. Ida is een huilbaby en spuugbaby, maar later komen ze erachter dat dat te maken heeft met een maagvernauwing. Wanneer dit is opgelost is ze makkelijker en huilt ze veel minder. Volgens haar moeder dit de duivel in haar, hierdoor wordt ze erg mishandeld door haar moeder.Thijs Kamerling, hij is de ex-man van Ellen. Hij is een hele lieve man en heeft veel voor Ellen over. Hij is architect.Bas Veerman,  hij gaat uiteindelijk samen wonen met Ellen, hij werkte vroeger bij het bedrijf van haar ouders.Lucia, ze is een allochtone vrouw. Ze is voor haar man op de vlucht geslagen. Ze verzorgd Ellen wanneer ze ziek is en niet uit bed mag komen. In het begin kunnen Ellen en Lucia het niet zo goed met elkaar vinden.b. Wat is het probleem/conflict waarin de hoofdpersoon verzeild raakt?Het probleem waar Ellen mee verzeild raakt is dat wanneer ze terug komt van een wandeling met haar hond haar broertjes en zusjes dood aantreft thuis. Ze sleept ze naar de kelder en gaat samen met haar jongste broertje Carlos in een hoekje zitten, wachtend op hulp.Hierdoor heeft Ellen een trauma gekregen, ze probeert over haar trauma heen te komen.c. Hoe gaat de hoofdpersoon met het probleem om?Het verwerken van Ellen’s jeugdtrauma.d. Hoe loopt het verhaal af?Uiteindelijk loopt het goed af. Wanneer ze namelijk naar de kelder gaat en denkt over haar verleden sterven Kester en Billie in haar hoofd. Hiermee sluit ze haar verleden af, en gaat ze weer verder met haar leven.

7. Motivering van de keuze

A. Wat waren je verwachtingen? Ik had eigenlijk niet zoveel verwachtingen van het boek, omdat ik het boek niet kende. Maar nadat ik de achterkant had gelezen leek het me wel een heftig boek om te lezen

B. Door wie of waardoor zijn die verwachtingen gewekt? U had mij verteld dat dit boek een soort van gelijk probleem had als ‘Komt een vrouw bij de dokter’. Daardoor sprak het boek me wel aan, en ben ik het gaan lezen.

8. Verwerking

A. Geef aan welke passages indruk op je hebben gemaakt en waarom juist die? Dit stukje heeft wel indruk op mij gemaakt;Blz. 228 t/m blz. 231Na een laatste blik op het gelukkig gezicht van mijn moeder sla ik het album dicht. Het is doodstil in de tuin. Het begint al te schemeren. De vogels zwijgen en geen zuchtje wind doet de bomen ruisen. Langzaam sta ik op en loop naar binnen. Mijn voetstappen weerklinken in de lege gang. Dit is de enige plek in het huis die ik tot nu toe doelbewust heb vermeden.Hier moet ik zijn, wil ik er ooit in slagen de draad weer op te pakken; op dezelfde plaats waar die vijfentwintig jaar geleden afbrak. Het kost me moeite de deur open te krijgen. Het slot is verroes, het houtwerk klemt. Billies oude toevluchtsoord is blijkbaar jarenlang niet gebruikt. Voorzichtig daal ik het krakende trapje ad en ga dan, ongemakkelijk vanwege mijn dikke buik, op een van de onderste treden zitten. Ik adem de bedompte lucht in terwijl ik om me heen kijk.Billies vlonders liggen er nog, vermolmd en onder de schimmel, mijn oog valt op een paar kaarsen, het uiteinde vast gesmolten op een schoteltje, en op de schaaltjes met vergane wierook. In de bleke letters staat nog steeds ‘Kilroy was here’ op de vochtige muur te lezen. Er is amper iets veranderd sinds de nacht dat ik me hier samen met Carlos in doodsangst verstopte. Ik denk aan mijn vader, maar ik heb geen tranen, niet van opluchting omdat ook hij slechts het slachtoffer van de omstandigheden was, niet van berouw over de bittere haar die ik hem al die tijd ten onrechte heb toegedragen. Ik sla mijn armen en mijn buik en wieg Ida-Sophie, zoals ik Carlos hier vijfentwintig jaar geleden in mijn armen wiegde. Ik had hem niet wakker kunnen krijgen, hoe hard ik hem ook geknepen had. In paniek had ik hem zo vreselijk door elkaar gerammeld dat hij moest overgeven.Was mijn vader toen al dood geweest? Was hij al dood op het moment dat ik hem in de serre had zien liggen, of was hij toen alleen nog maar verdoofd dankzij de slaapmiddel en de valium die mijn moeder had opgespaard? Droomde hij vredig over de reis naar Florida waarmee hij haar ging verassen nu ze weer helemaal de oude was? Een spierwit strand met palmbomen, een vlucht knalroze flamingo’s, cocktails in hoge, bedauwde glazen.Heel uit de verte moet het geblaf van Orson tot hem zijn doorgedrongen toen ik samen met mijn hond thuiskwam. Daar is Ellen, heeft hij wazig gedacht, zij moet haar vitamines nog innemen, anders krijgt Margje het weer op haar heupen. Hij heeft geprobeerd zich uit zijn slaap los te rukken om mij te gaan aansporen, maar zijn lichaam weigerde dienst. En terwijl hij tevergeefs, als een drenkeling die aan de oppervlakte probeerde te komen, moet hij hebben beseft dat er iets niet pluis was met de pillen die mijn moeder voor iedereen had klaargezet. Misschien heeft hij zelfs gedacht; Ik moet Ellen waarschuwen.’Het spijt me papa,’ zeg ik hardop. ‘Ik wist het niet. Ik wist het echt niet.’Nu huil ik wel. Elke traan is roodgloeiend van schaamte en spijt, als de asregen van Pompeji, waarover ik hem lang geleden vol geestdrift vertelde, na een geschiedenisles. Hij luisterde aandachtig, zijn voeten steunden op de onderste la van zijn bureau. ‘Zelfs het brood dat bij de mensen op de tafel lag en de honden die eronder sliepen, raakten versteend! Machtig, hè pap?’Nog diezelfde nacht kreeg ik een nachtmerrie waarin ik bedolven raakte onder de kokende lava en van angst schreeuwde ik het hele huis wakker. Mijn vader kwam in zijn pyjama bij me zitten. Hij wreef me net zo lang over mijn schouders totdat de spanning eruit week. Hij suste; ‘Hier kan dat niet gebeuren, lieverd, hier ben je veilig.’Ik snikte nog wat na, hem maar half gelovend. Elk ogenblik konden er laaiende sintels dwars door het dak vallen.’Want kijk eens wat ik voor je heb?’Ik keek. Ik zag niets. Maar toen maakte hij een gebaar als van een goochelaar. En ofschoon zijn handen nog steeds leeg waren, zag ik nu duidelijk dat hij met een zwaai een paraplu openklapte en die boven mijn hoofd hield. Ik zuchtte van opluchting. ‘Hier. Houd maar goed vast.’ Hij stak me zijn gebalde vuist toe en kuste me welterusten.Ineengekrompen op het keldertrapje veeg ik de tranen uit mijn ogen. In mijn borst gloeit het op de plaats waar altijd kilte heeft geheerst omdat mijn hart driekwart van mijn leven net zo versteend is geweest als het brood en de honden van de inwoners van Pompeji. Al mijn oude haat en woede zijn aan het diggelen geslagen, verkruimeld. Onder papa’s paraplu, had hij gezegd, kan je nooit iets gebeuren, Ellen. Nooit.Misschien, misschien is het dankzij de kracht van zijn bezwering en de magie van zijn bescherming dat ik de tragedie heb overleefd. De belofte van veiligheid, door een ouder gedaan aan een angstig kind, is immers de belangrijkste belofte uit een heel mensenleven. Die bezit vast zulke fenomenale krachten dat zelf het noodlot ervoor moet wijken.Ik druk mijn hand tegen mijn borst en voel mijn hartklop, het hart dat nu eindelijk kan zeggen; papa, je was goed zoals je was. Ik heb me in hem vergist, maar ik was nog maar klein. En ook in mezelf heb ik me vergist. Ik ben niet degene die ik dacht te zijn: de in de steek gelaten dochter van een zwakkeling. Om zijn nagedachtenis recht te doen zal ik mezelf laag voor laag moeten reviseren. ‘Ik zal het doen,’ mompel ik. ‘Het zal me lukken.’Dit is het stukje waarin Ellen weer terug gaat naar de kelder, waar zie de avond heeft gezeten met Carlos wachtend op hulp.Dit stukje heeft veel indruk op me gemaakt want ik heb nagedacht over hoe moeilijk het moet zijn geweest om naar de plek te gaan waar je je familie dood hebt zien liggen. Wanneer ze hier is sterven Kester en Billie ook in haar hoofd. Ze sluit zo het verleden af.

B. Beschrijf de karakters van de belangrijkste personen Ellen van Bemmel, in het begin van het boek is ze een zorgzaam, intelligent en erg gehecht aan haar familie.Nadat ze in het internaat komt veranderd ze wel, ze wordt namelijk erg hard.Margje van Bemmel, voor dat Ida geboren wordt is het een hele lieve moeder die veel voor haar kinderen over heeft.Maar wanneer Ida geboren wordt raakt ze langzaam in depressie en kijkt ze minder naar haar kinderen om. Ze wordt erg hard.Carlos van Bemmel, is een heel spontaan jongetje, maar nadat hij een ongeluk heeft  gehad en kokend water over zich heel kreeg veranderd hij erg en wordt hij erg onzeker.Frits van Bemmel, een lieve vader die erg veel van zijn kinderen en vrouw houdt. Hij is erg zorgzaam.

C. Welke vraag zou je aan wie in het verhaal willen stellen en waarom? Ik zou aan Ellen van Bemmel willen vragen hoe ze het heeft beleefd om gaan eigen gezin dood in huis aan te treffen.Omdat ik het mij niet kan voorstellen dat een moeder haar eigen gezin vermoord, en ik wel benieuwd ben naar hoe zijn het allemaal heeft beleefd. En of ze niet eerder iets had gemerkt dat haar moeder van plan was het hele gezin te vermoorden.

D. Bedenk een alternatieve titel voor het werk en motiveer je keuze. Het familiedrama in  het huis aan de LijsterlaanIk zou het boek zo noemen omdat het Ellen in haar kindertijd daar heeft gewoond en later daar ook weer terug komt om daar te wonen. In het huis heeft zich een familiedrama afgespeeld, namelijk de moeder van Ellen, Margje, heeft haar kinderen en haar man vermoord omdat ze in een depressie zat. Ellen en Carlos hebben het als enigste 2 kinderen overleefd.

9. Evaluatie

Wat vind je van het werk? (wees zo duidelijk mogelijk) Schrijf een persoonlijke beoordeling (zie “Literatuur zonder grenzen” p.41 t/m 45)

OnderwerpIn het begin van het boek vind ik het nog niet duidelijk wat er later gaat gebeuren, dus het onderwerp, een jeugdtrauma, wordt pas later duidelijk.Ik vind het wel een heel interessant onderwerp. Ik ben dit boek gaan lezen omdat u had gezegd dat het een soort van gelijk onderwerp had als ‘Komt een vrouw bij de dokter’ en dat sprak me wel aan. Nadat ik de achterkant van het boek had gelezen verwachtte ik van het boek dat het erg heftig zal zijn, deze verwachting is ook uitgekomen.Ik heb nog nooit eerder over het onderwerp nagedacht, omdat ik nog nooit had gehoord/gelezen dat een moeder een gezin vermoord. Het onderwerp ligt dus buiten mijn leefwereld.Het boek heeft mij wel nieuwe kanten laten zien, namelijk dat als iemand in een depressie komt tot zoiets in staat is.Ik ben niet anders gaan denken over het onderwerp.Ik had niet verwacht dat het boek op deze manier was uitgewerkt, ik had namelijk verwacht dat in het begin van het boek de moord op het gezin beschreven zou worden en dat er niet zoveel flashbacks in zouden zitten. Ik vond het wel verassend je telkens flashbacks krijgt naar het verleden, dit had ik niet verwacht.Ik vind dat het onderwerp goed is uitgewerkt, omdat je telkens de gedachten en gevoelens en de gebeurtenissen leest van Ellen, de hoofdpersoon, zo kom je al snel erachter dat er wel iets gebeurd  is want je leest dat ze naar verschillende psychiaters geweest is.Ik had nog niet eerder een boek of film over dit onderwerp gelezen of gezien. Gebeurtenissen Ik vind dat er twee belangrijke gebeurtenissen in het boek zijn namelijk; de  gebeurtenis wanneer Ellen terug komt van een wandeling met haar hond en haar familie dood aantreft, ze vermoed eerst niet dat ze dood zijn.Ik vind dat de nadruk meer ligt op de gedachten dan op de gebeurtenissen, er zijn wel belangrijke gebeurtenissen, maar je leest vooral haar gedachten en gevoelens van Ellen.In het boek zitten genoeg gebeurtenissen om te blijven lezen. Want wanneer je begint het lezen, lees je zo 50 blz. weg.Sommige gebeurtenissen vind ik heel erg schokkend, bijvoorbeeld het stukje waarin Ellen haar familie dood aantreft thuis.Een gebeurtenis die veel indruk op bij heeft gemaakt is de gebeurtenis wanneer Ellen terug gaat naar de kelder. Omdat het me heel erg moeilijk lijkt om terug te gaan naar de kelder waar ze die nacht heeft gezeten, wachtend op hulp. Ik vind het ook wel een mooi stukje omdat hier de stemmen en geesten van Billie en Kester verdwijnen in Ellen’s hoofd.Ik vind dat de gebeurtenissen wel logisch uit elkaar voortkomen, alleen vind het af en toe wel wat irritant dat je leest in het heden en dan weer terug gaat naar het verleden.Sommige gebeurtenissen hebben me wel aan het denken gezet, ik heb nagedacht over hoe moeilijk het wel niet moet zijn geweest om je familie dood aan te treffen in huis, en dat je daarna als kind naar een internaat moet en dat dan ook nog je broertje, die samen met Ellen het heeft overleefd ook nog wordt geadopteerd wordt door een ander gezin. Ik zou me dan heel erg eenzaam voelen.Het verhaal is zo geschreven dat je bijna niks meer moet aanvullen, dit leest wel makkelijk. Personages De hoofdpersoon, Ellen, is voor mij wel een heldin, want ik vind het heel erg knap hoe ze later toch het verleden achter zich kan laten, en weer gewoon verder gaat met leven.In sommige personages kan ik me niet goed verplaatsen, bijvoorbeeld Margje van Bemmelen, omdat ik niet snap dat je je eigen kind zo kan mishandelen, en later ook nog eens je hele gezin vermoord.Aan Ellen van Bemmelen bewonder ik het eigenschap zorgzaam, omdat ze heel erg zorgzaam is en nadat alles is gebeurd heel erg zorgzaam is voor Carlos, ze staat altijd voor hem klaar.Ik vind dat sommige personen wel voorspelbaar reageren, maar sommige personen reageren ook wel anders dan ik had verwacht.Een sympathiek persoon vind ik Frits van Bemmel, omdat hij altijd klaar staat voor zijn kinderen en vrouw en ook een hele lieve en zorgzame vader is.Een onsympathiek persoon vind ik Margje van Bemmelen, omdat ik niet snap dat je zo ver kan haar dat je je eigen gezin vermoord, ook al zit je in een depressie.Je komt van Ellen het meeste te weten, maar dat is ook wel logisch want dat is de hoofdpersoon, je leest het verhaal vanuit haar ogen. Je komt genoeg te weten om haar gedrag te begrijpen.Je hoeft het innerlijk van de personages niet in te vullen, dit leest wel plezierig en gemakkelijk.

De bouw Ik vind de bouw af en toe wel wat ingewikkeld, want je leest dan een stuk in het verleden, en opeens lees je weer in het heden. Dit vind ik niet zo prettig om te lezen, ik lees liever een boek dat gewoon chronologisch is.Ik vind dat het boek wel langzaam op gang komt, want de gebeurtenis waarin je leest dat Ellen haar gezin dood aan treft, lees je bijna aan het eind van het boek.Ik vind wel dat alles goed met elkaar samen hangt.Het verhaal is zeker wel spannend, omdat je telkens wel benieuwd bent naar wat er gaat gebeuren.Het verhaal is ook boeiend omdat er genoeg gebeurtenissen in zitten waardoor je blijft lezen.Er zitten meerdere verhaallijnen door elkaar heen, namelijk het verleden en het heden. Dit vond ik niet zo plezierig om te lezen.Aan de ene kant vind ik de bouw wel goed bij het verhaal passen, omdat het wel voor spanning zorgt waardoor je blijf lezen.Er wordt veel met de tijd ‘gespeeld’ , ik kon wel begrijpen waarom want het zorgt wel voor spanning maar aan de andere kant  leest wel ingewikkeld.Er zitten veel terugblikken in de tekst, dit is aan de ene kant wel fijn om te lezen, omdat je zo wel leest wat er allemaal voor af is gegaan voordat Margje haar gezin vermoord.

Het einde van het verhaal is wel duidelijk, Kester en Billie verdwijnen namelijk uit Ellen’s hoofd. Dit vind ik wel een mooi einde.De gebeurtenissen lees je door de ogen van één persoon, namelijk door de ogen van Ellen. Dit past wel goed bij het verhaal want zij is de enige die het overleefd heeft en het ook echt nog allemaal weet. Carlos heeft het ook wel overleefd, maar hij is nog klein en weet er later niet meer zoveel van af. Het is in mijn ogen wel een geslaagd.Het taalgebruik De tekst is wel makkelijk om te lezen, omdat er geen moeilijke woorden in voor kwamen. Af en toe is het wel lastig omdat er met de tijd ‘gespeeld’wordt.Ik vind de verhouding tussen beschrijving, dialoog en weergave van gedachten en gevoelens goed, want je leest een gebeurtenis en daarbij lees je ook vaak de gevoelens en gedachten.De manier van vertellen vind ik af en toe wel een beetje langdradig, alles wordt namelijk heel erg duidelijk en uitvoerig verteld.Ik vind het taalgebruik wel bij de personages passen.

Ik vond het een heftig boek om te lezen , maar het was ook wel een erg mooi boek om te lezen.De gebeurtenissen waren af en toe spannend, en je bleef gewoon lezen omdat je wou weten wat er gebeuren zou.Ik zou het anderen ook wel aanraden om het te gaan lezen.